Spis treści
Wstęp
I Polacy we Lwowie pod okupacją niemiecką
1 Ludność polska we Lwowie — liczebność, położenie materialne w latach 1941-1944
2 Polityka niemiecka wobec Polaków we Lwowie wiatach 1941-1944
II Struktura i skład personalny Polskiego Komitetu Opiekuńczego Lwów Miasto
1 Organizacja i obsada personalna
2 Finanse
3 Liczba podopiecznych
III Formy działalności Polskiego Komitetu Opiekuńczego Lwów Miasto
1 Dożywianie
2 Pomoc pieniężna — zapomogi i pożyczki
3 Opieka zamknięta — sierocińce dla dzieci i schroniska dla dorosłych
4 Kolonie i półkolonie
5 Opieka lekarska
6 Pomoc więźniom
7 Opieka nad jeńcami
8 Inne formy działalności
9 Próby animowania życia kulturalnego we Lwowie
10 Pomoc uchodźcom
IV Władze okupacyjne wobec Komitetu
1 Próby wykorzystania agend Komitetu przez aparat administracyjny okupanta
2 Sprawa katyńska
3 Interwencje w sprawie bezpieczeństwa ludności polskiej
w Galicji Wschodniej i we Lwowie w latach 1943-1944
4 Próby wykorzystania Komitetu w inicjatywach antykomunistycznych w 1944 r
5 Zaangażowanie Pol KO w tworzenie Lwowskiej Straży Obywatelskiej w 1944 r
V Ludność Lwowa wobec Komitetu
Bilans 3 lat działalności
VI Żydowskie i ukraińskie instytucje charytatywne we Lwowie
1 Żydowska Samopomoc Społeczna (Jüdische Soziale Selbsthilfe)
we Lwowie
2 Działalność Komitetu Ukraińskiego na Lwów Miasto
Tabele i zestawienia
Aneksy
Bibliografia
Indeks
Plan miasta Lwowa
„KUMITYT”
Polski Komitet Opiekuńczy
Lwów Miasto
W latach 1941-1944
Opublikowany fragment pochodzi z książki wydanej w 2000 roku
przez Wydawnictwo Adam Marszałek
Copyright 2000 by Wydawnictwo Adam Marszałek
Toruń 2000
ISBN 83-7174-652-0
Aneksy
Załącznik 2
Lwów, lipiec 1942 r.
I. Sprawy ogólne
Składając sprawozdanie z działalności za miesiąc czerwiec 1942 r. zatem końcowy miesiąc pierwszego półrocza 1942 r. Polski Komitet Opiekuńczy opracował je w miarę możliwości jakie posiada, możliwie retrospekcyjnie, celem porównawczego zestawienia jego działalności w miesiącu czerwcu br. z uwzględnieniem działalności w miesiącach poprzednich. Z uwagi na będącą w pełnym toku — w miesiącu czerwcu — reorganizację Polskiego Komitetu Opiekuńczego oraz brak definitywnego ustalenia pewnych dat, ujęte sprawozdaniem cyfry zostały ustalone w pewnych wypadkach na podstawie materiałów, umożliwiających podanie ich, jako prawie odpowiadających faktycznemu stanowi, co nie wyklucza możliwości, że po ich ostatecznym ustaleniu, w opracowaniu statystycznym, mogą ulec sprostowaniu.
Przechodząc do omówienia terenu działalności Polskiego Komitetu Opiekuńczego miasta Lwowa i jego Okręgów podmiejskich, zauważa się, że miasto Lwów objęte wypadkami wojennymi, we wrześniu 1939 r., liczyło według spisu ludności w roku 1938 — na obszarze 6668 ha, 318163 mieszkańców, w tym Polaków — 54%, Ukraińców — 15%, Żydów — 30%, innych narodowości—0,1%.
W czasie inwazji bolszewickiej, ludność miasta Lwowa wzrosła do 433843, w której nie mieści się cyfra wywiezionych na Sybir, a wynosząca około 50000 Polaków'. Brak zestawień według narodowości mieszkańców Lwowa w tym okresie, nie zezwala na procentowe ich zestawienie porównawcze. Napływ nowej ludności do Lwowa — w tym czasie — wykazuje cyfrę 116000, względnie 166000, a stanowią ją przede wszystkim przybyli z Rosji Żydzi, oraz rodziny wojskowych i urzędników bolszewickich.
Według nieoficjalnych obliczeń — liczyło miasto Lwów w pierwszych miesiącach 1942 r. ludności 295000.
Ubytek ludności 139000 stanowią Żydzi i bolszewickie rodziny, które powróciły do Rosji, wymordowani przez cofające się władze bolszewickie Polacy, zmarli, w końcu Żydzi miejscowi, którzy zmienili miejsce pobytu. Rozporządzeniem Generalnego Gubernatora z 26 marca br. został zwiększony obszar miasta do 26000 ha, wskutek przyłączenia gmin podmiejskich, a liczba mieszkańców miasta wzrosła o około 39000, tj. do około 335000. Stosunek narodowościowy przedstawia się następująco:
- Polaków — 48%
- Ukraińców — 23%
- Niemców — 3%
- Innych — 0,4%
- Żydów — 26%
Z nastaniem wiosny, oraz w miesiącu czerwcu, jako sprawozdawczym, daje się zauważyć większy napływ ludności do Lwowa, a to w związku z tworzeniem się nowych urzędów oraz placówek handlowych, wzrost jej można ustalić na liczbę 15 — 20000. Wobec braku jakichkolwiek ogłoszeń urzędowych, zestawienie według narodowości jest niemożliwe, w każdym razie procent ludności polskiej w dalszym ciągu obniżył się znacznie. Stosunki społeczno-gospodarcze miasta Lwowa w miesiącu sprawozdawczym dla ludności polskiej wykazują pewną małą poprawę. Zniszczona materialnie i fizycznie — w czasie inwazji bolszewickiej — polska ludność miasta, po przejściu okresu aresztowań, więzienia, wywozów na Sybir, nacjonalizacji mienia prywatnego, przemysłu, wars[z]tatów pracy, własności ziemskiej — a w końcu ciężkich przeżyć okresu cofających się wojsk i likwidacji urzędów i władz — stanęła w przededniu ostrej zimy, r. 1941/42 r. w stanie zupełnego wyczerpania, z małymi wyjątkami, bez zasobów żywności i gotówki oraz bez opału.
2 Drugi Powszechny Spis Ludności odbył się w 1931 r. Podane wyżej liczby pochodzą z wydawnictwa „Lwów w cyfrach", które odnotowywało jedynie ruch naturalny ludności na obszarze Lwowa w latach 1931-1939. Szerzej zob.: G. Hryciuk, Zmiany demograficzne ludności polskiej we Lwowie w latach 1931-1944, [w:l Wschodnie losy Polaków, pod red. S. Ciesielskiego, Wrocław 1997.
3 Liczba wywiezionych Polaków wyraźnie — kilkakrotnie zawyżona. Por. przypis 2.
W miesiącach zimowych i spóźnionej wiosny, nie mogąc dostać pracy, o którą było bardzo trudno wysprzedawali resztki swego mienia (ci, którym ono jeszcze pozostało), zdobywali w ten sposób fundusze na kupno — mimo wysokich cen i trudności — najkonieczniejszych artykułów żywności, by się ratować przed głodem.
W miesiącach, od marca br. poczynając, zaczyna pomału budzić się do życia kupiectwo polskie, rękodzieło i rzemiosło, starając się o odzyskanie uprawnień przemysłowych. Sprawy te, przechodząc przez alembik urzędowych formalności wymagały stosunkowo dłuższego czasu do załatwienia, toteż dopiero w miesiącu maju i czerwcu — otwierają się sklepy polskich kupców oraz wars[z]taty rzemiosła — na razie nieliczne, wobec żydowskich i innych, będących w tym czasie już w pełnym ruchu.
Władze i urzędy zatrudniają w swych biurach znaczną ilość sił miejscowych, wśród których procent Polaków w stosunku do Ukraińców jest mały, znajdują oni zajęcie u firm prywatnych, bądź w wars[z]tatach pracy, ratując się w ten sposób od głodu. Znaczną przeszkodę w uzyskiwaniu pracy stanowi brak znajomości języka niemieckiego i z tego powodu Polski Komitet Opiekuńczy od szeregu miesięcy prowadzi kursy języka niemieckiego, które dotychczas ukończyło ponad 800 osób. Ludność gmin włączonych do miasta Lwowa jest przeważnie rolnicza, znajdują się jednak w nich większe wars[z]taty pracy (Winniki — fabryka tytoniu, Lesienice — fabryka drożdży, Zniesienie itd.). Ponadto zamieszkałe są przez robotników, mających swe wars[z]taty pracy w przedsiębiorstwach we Lwowie — oraz przez emerytów, wdowy, starców — dla których możliwości życia w tych gminach były łatwiejsze, aniżeli we Lwowie.
Stan aprowizacyjny miasta, który w okresie zimy łącznie był bardzo krytyczny, a z wiosną i w czasie przednówka — katastrofalny, z powodu panujących mrozów, a w związku z tym niemożnością dostawy ziemniaków oraz jarzyn, co spowodowało, że urzędowy przydział drugiej połowy ziemniaków nie został zrealizowany, w miesiącu sprawozdawczym uległ małej poprawie. Zaczęto dowozić do miasta wczesne jarzyny, mleko (które w miesiącach zimowych — podobnie jak inny nabiał, tłuszcze i mięso ulegały konfiskacie milicji ukraińskiej po gościńcach, w konsekwencji zwalczania paskarstwa) znalazły sie one na rynku, jednak w cenie niedostępnej dla aryjskiej ludności. Okres miesięcy wiosennych był okresem oddawania przez wieśniaków kontyngentów mięsa i mleka w miesiącu czerwcu jaj, co nie pozostało bez ujemnego wpływu na organizację [zapewne: aprowizację] miasta. Ceny artykułów spożywczych na wolnym rynku przedstawiają się w czerwcu w porównaniu z poprzednimi miesiącami — następująco:
Urzędowe przydziały żywności dla dorosłych i dzieci - oraz pracujących (Zusatz No2)
| Chleb | ||||||
| Chleb | ||||||
Kaloryczność dzienna przydziałów urzędowych na kartki żywnościowe
Wykazane artykuły żywnościowe z przydziału urzędowego nie były jednak wszystkie i w pełnej ilości realizowane. Opału zaś w miesiącach następujących po październiku ludność nie otrzymała.
Stan aprowizacyjny gmin podmiejskich, przyłączonych do Lwowa w marcu, a faktycznie w czerwcu br. był nieco odmienny. Ludność tych miejscowości, rolnicza, nie odczuwała głodu, konsumując produkty własnej wytwórczości, względnie sprzedając je po cenach dobrej koniunktury, w niektórych tylko miejscowościach, wskutek wysokiego kontyngentu oddanych produktów okazał się w miesiącach wiosennych brak mąki i ziemniaków, natomiast robotnicy zamieszkali w gminach podmiejskich, a pracujący w wars[z]tatach pracy we Lwowie — oraz ludność żyjąca z płac, jak — emeryci, wdowy, w końcu niezdolni do pracy, dzieci żyli w bardzo ciężkich stosunkach żywnościowych, pogorszonych zmianą systemu wydawania kart żywnościowych, wzgl[ędnie] ich redukcją. Nie będąc w możności kupować żywność po cenach rynkowych, a nawet miejscowych, bez opału — przeżywali te miesiące w głodzie o chłodzie.
Miesiąc czerwiec sytuację, tak we Lwowie, jak i jego okolicy, w trzeciej dekadzie nieco poprawił, lecz braków nie usunął.
Możliwości uzyskania pracy w miesiącu czerwcu wzrosły poważnie. Odnośnie pracowników umysłowych, stałe zapotrzebowanie jest na księgowych, oraz rachunkowych, tak do urzędów, jak i firm prywatnych. Wobec prowadzonych robót siewnych, wzrosło zapotrzebowanie pracowników fizycznych. Poważne zainteresowanie ludności miejscowej objawia się w związku z możliwościami — w drodze ochotniczego zaciągu — wyjazdu do Rzeszy na roboty rolne i fabryczne. W porównaniu z możliwościami dostania pracy w miesiącach zimowych i wiosennych, gdy z powodu mrozów i roztopów, możliwości te były minimalne, sytuacja pracowników fizycznych uległa poprawie.
Nie można tego powiedzieć o sytuacji pracowników umysłowych Polaków, urzędników — nauczycieli — emerytów i byłych wojskowych, gdyż poza tymi, którzy w ostatnich miesiącach r. 1941 pracę znaleźli w urzędach, spora ich ilość pracuje bądź fizycznie, bądź w działach, w których zawodowo nie pracowali; zarobki ich też są małe, zdobywają zatem brakujące środki na utrzymywanie swych rodzin, wysprzedając najkonieczniejsze rzeczy, cierpiąc niedostatek. Zubożenie ich wymaga pomocy i w tym kierunku idzie praca Komitetu.
Stosunek społeczeństwa polskiego m[iasta] Lwowa do zagadnień opieki społecznej, spełnianej przez Pol.K.O. w miesiącu sprawozdawczym i akcje podejmowane przez Komitet spotykały się stale z poparciem społeczeństwa, które całe, w miarę możliwości finansowych, bierze w nich udział, składając dobrowolne datki na rzecz Pol.K.O. Datki dobrowolne w miesiącu czerwcu przyniosły dochód w sumie przeszło 43800 zł Suma ta w porównaniu z wpływami z poprzednich miesięcy (I — 49300, 11 — 62917, III — 54900, IV— 48727, V — 44700 zł) wykazuje stały spadek, co jest konsekwencją ubożenia ludności polskiej, która dotychczas od najbiedniejszego do bogaczy świadczyła. Społeczeństwo polskie, po okręgach miejskich, szczególnie ludność wiejska, łatwiej świadczy na pomoc dla miejscowych ubogich, natomiast małe ma zrozumienie dla akcji pomocy rodakom cierpiącym niedostatek w mieście, jakkolwiek nie należy tego pomijać, że są i wyjątki, świadczące na Pol.K.O. w mieście.
Ponadto, tak społeczeństwo miasta Lwowa, jak i okręgów miejskich, bierze czynny i bezinteresowny udział w akcji Komitetu, ofiarując bezinteresownie swą pracę i pomoc. Współpraca Pol.K.O. z władzami niemieckimi w okresie miesiąca czerwca nie uległa zmianie — i jak od początku swego istnienia, prowadzona jest ona w pełnym zrozumieniu ważności i odpowiedzialności wobec Władz za należyte wypełnianie poruczonych mu obowiązków, zaś wobec Społeczeństwa za pokładane w Komitecie zaufanie.
Władze niemieckie idą Komitetowi na rękę w sprawach dotyczących bezpośrednio opieki nad zubożałą i cierpiącą głód i niedostatek ludnością polską, natomiast sprawy pośrednio z tą opieką związane oraz inne — załatwiają przychylnie, w wypadkach, gdy temu nie stoją na przeszkodzie względy formalne.
Współpracę z władzami samorządowymi cechuje ze strony czynnika ukraińskiego, bez zmiany w okresie sprawozdawczym, obojętność. Wobec nieistnienia w mieście i w okręgach podmiejskich organizacji społecznych (które za czasów bolszewickich zostały rozwiązane, a stan ten nadal się utrzymuje) ogranicza się praca Pol.K.O. jedynie do wzajemnego porozumiewania się z Ukraińskim Komitetem Opiekuńczym we Lwowie, w sprawach aryjskich, tj. dotyczących zarówno Polaków, jak i Ukraińców oraz do interwencji w Miejskim Wydziale Opieki Społecznej i u władz szkolnych niemieckich. Ofiarną i pełną poświęcenia pomoc znajduje Komitet w rzym[sko]-kat[olickich] Parafiach u Księży Proboszczów i rzym[sko]-kat[olickiego] Duchowieństwa oraz Sióstr Zakonnych.
II. Sprawy organizacyjno-administracyjne
W okresie sprawozdawczym zostało wydane zarządzenie Stadthauptmanna we Lwowie o ustaleniu granicy dzielnicy żydowskiej. Sprawa ta była przedmiotem wielkiej pracy Pol.K.O. począwszy od grudnia 1941 r., w którym to miesiącu zostało ogłoszone urzędownie utworzenie dzielnicy żydowskiej we Lwowie. Pol.K.O. przez swych przedstawicieli brał udział — wspólnie z Ukraińskim Komitetem w szeregu konferencji, wizji lokalnych, mających na celu ochronę ludności polskiej, zamieszkałej na terytorium objętym dzielnicą żydowską i posiadającej tam swe mienie nieruchome, oraz wars[z]taty pracy. Sprawa ta w czerw-c u br. została definitywnie załatwiona. Ostatnie zarządzenie sięga nie tylko w administracyjną strukturę miasta, lecz również w życie gospodarcze i społeczne jego mieszkańców. Dotknięci zostali nim aryjscy mieszkańcy, wcielonej do dzielnicy żydowskiej części Zamarstynowa i Kleparowa, terytoriów wybitnie rolniczych i ogrodniczo-sadowniczych. Konsekwencją rozporządzenia jest konieczność opuszczenia, przez dotychczasowych aryjskich mieszkańców, ich gospodarstw i oddanie ich na łaskę elementu nienawykłego do racjonalnego gospodarowania i nieobeznajomionego z gospodarką rolną i ogrodniczo-sadowniczą. Rozporządzenie to rozbija samowystarczalną strukturę gospodarstwa Zamarstynowa i Kleparowa, które mimo włączenia do Lwowa, posiadają raczej gospodarczy charakter wiejski. Wars[z]taty stolarskie, ślusarskie, kołodziejskie itd. z małymi wyjątkami, noszą cechy drobnego przemysłu rękodzielniczego i zaspokajają potrzeby zgrupowanych na terenie Zamarstynowa i Kleparowa mieszkańców. Wysiedlenie podcina egzystencję setek rodzin polskich, stanowiących od dziesiątek lat większość miejscowej ludności.
W tym stanie Polski Komitet Opiekuńczy popiera usilnie akcję dotkniętego nim społeczeństwa polskiego, zmierzającą do rewizji granic dzielnicy żydowskiej. Nawiązano w tej sprawie kontakt z Ukraińskim Komitetem celem uzgodnienia wspólnej akcji.
Zarządzenie to wraz z zarządzeniem Generalnego Gubernatora z 26. III. 1942 zwiększającego granice miasta Lwowa, jego obszar do 26000 ha oraz ilość mieszkańców do 335000 (tj. o około 39000) jest zasadniczej wagi dla społeczeństwa polskiego miasta Lwowa oraz dla Polskiego Komitetu Opiekuńczego, gdyż zwiększają się przez nie szeregi potrzebujących pomocy i takich, którzy z powodu dotychczasowej nędzy pomocy takiej wymagali, jak i takich, którzy zarządzeniem z czerwca dotknięci, pomocy tej w niezadługim czasie będą potrzebowali.
Praca Polskiego Komitetu Opiekuńczego opiera się na czynnym i bezinteresownym współudziale społeczeństwa polskiego w liczbie jeszcze w miesiącu czerwcu (w którym reorganizacja Komitetu prowadzona jest z pełną intensywnością) nieustalonej, jednak dochodzącej do 300 osób, które pracują bezpośrednio, bądź w Komitecie miejskim, bądź w jego Okręgach, następnie w kuchniach ludowych parafialnych, szkolnych i przedszkoli, w ochronkach i schroniskach, w komisji rozdziału i zakupu artykułów żywności, opieki nad więźniami, opieki lekarskiej oraz samopomocy nauczycielskiej, kolejowej i będącej w stadium organizacji, pracowników wymiaru sprawiedliwości.
W okręgach miejskich, które są w stadium reorganizacji (z delegatur na okręgi) pracuje bezinteresownie już w czerwcu —jako członkowie Komitetu — osób 5 oraz 8 osób w biurach. Poza bezinteresowną pracą osób ze społeczeństwa polskiego w biurach Pol.K.O. m[iasta] Lwowa pracuje w czerwcu ilość pracowników podana porównawczo w poniższej tabeli. Zaznacza się, że cyfrowy wzrost tej ilości w czerwcu br. jest wynikiem reorganizacji biur, w znacznej jednak mierze wskutek przejęcia od Zarządu miasta 11 ochronek wraz z personelem.
Dziennik podawczy wykazuje w tych miesiącach następujące ilości spraw:
1942 r.
wpłynęło 12077 — zalega 3769
Sprawy wykazane jako zaległe, o ile w międzyczasie nie zostały ostatecznie załatwione, są to sprawy, które bądź będą załatwione przychylnie — z chwilą uzyskania przez Pol.K.O. możliwości natury finansowej lub materialnej (prośby o zasiłki, pożyczki, obiady, odzież itp.), bądź ze swej treści nie mogą być terminowo załatwione (poszukiwanie zaginionych, porady w sprawach pracy, odzyskania mienia itp.), bądź wreszcie niezupełnie nadają się do odmownego załatwienia. Inne sprawy są bezzwłocznie załatwiane.
Praca Pol.K.0. w miesiącu sprawozdawczym, oprócz normalnie rozwijającej się akcji pomocy ludności, w bardzo trudnych warunkach, miesiąca wybitnie o charakterze przednówka, zatem trudnego do opanowania pod względem aprowizacyjnym, rozwijała się w pełnym tempie w zakresie reorganizacyjnym. Reorganizację rozpoczęto od ustalenia podziału czynności pomiędzy poszczególne wydziały i obsady stanowisk kierowniczych wydziałów, przydziału odpowiedniej ilości personelu biurowego, ustalenie koniecznych referatów. Wydziały poszczególne zostały rozmieszczone w sposób umożliwiający zgłaszającym się stronom dogodny dostęp do odnośnych działów, zaopatrzone w inwentarz biurowy, aparaty telefoniczne. Translokacją objęto również magazyny oraz wars[z]taty pracy dla podopiecznych. W związku ze zmianami pomieszczenia biur i magazynów dokonano najkonieczniejszych inwestycji.
Przeprowadzając gruntowną reorganizację aparatu, którym dysponuje Pol.K.O. oraz metod jego pracy, zapewniano czynnikowi społecznemu i uzyskano jego współpracę, nie tylko jako członków Komitetu, lecz jako czynnika społecznego, biorącego bezpośredni udział w pracach Zarządu, lecz przez oddanie pewnych działów, jak pomocy ludności (opieki społecznej) i gospodarczego w bezpośrednią opiekę członków Komitetu. Jako kolejną sprawę bardzo ważną czyni obecnie kierownictwo biur i wydziałów usilne starania, by całą pracę Komitetu ugruntować na zasadach obowiązujących, a ustalonych przez RGO, w pierwszym rzędzie w zakresie ujęcia gospodarki finansowej i towarowej w ścisłe ramy budżetów miesięcznych i obowiązujących przepisów instrukcji rachunkowo-kasowej i obrotu towarowego.
W dziale opieki społecznej (pomocy ludności) i pozostających z nim w związku wars[z]tatów pracy dla podopiecznych oraz przedsięwzięć Komitetu — praca reorganizacyjna dąży do uruchomienia potrzebnych działów pomocy, założenia dokładnej ewidencji podopiecznych i zorganizowania nowych placówek pomocy. Rozpoczynając pracę reorganizacyjną — wydzielono z prac Komitetu Lwów-miasto, wszelkie sprawy dotyczące opieki nad ludnością zamieszkałą w gminach obecnego powiatu lwowskiego i spowodowano powołanie do życia Polskiego Komitetu Opiekuńczego Lwów-powiat. Na rachunek dokonanych prac należy zaliczyć częściowo przeprowadzoną już reorganizację delegatur Pol.K.O. miejskich i zmianę ich na okręgi podmiejskie, oraz rozpoczęto pracę nad organizacją nowych okręgów miejskich, a to z uwagi na zwiększenie terytorialne oraz ludności m[iasta] Lwowa, spowodowane wprowadzeniem w życie rozporządzenia z 26 marca 1942 r.
W końcu dla umożliwienia ujęcia prac Komitetu we formę sprawozdań i statystycznych dat porównawczych — utworzono referat statystyczno-sprawozdawczy. W ten sposób praca Polskiego Komitetu Opiekuńczego, którą rozpoczęto we wrześniu 1941 r. przy współudziale 7 członków Komitetu oraz 4 pracowników umysłowych, zajmujących lokal przy ul. Kopernika 5, składający się z 6 pokoi i magazynu, a załatwiających już w pierwszych miesiącach setki interesantów dziennie, wzrastając niewspółmiernie z dnia na dzień — spowodowała ówczesny Zarząd do uzyskania obecnego pomieszczenia przy ul. Sobieskiego 15 (Königsstrasse) składającego się z 51 ubikacji i 12 lokali na magazyny i warsztaty pracy, gdzie przeniesiona została w lutym 1942 r. siedziba Komitetu. Praca Komitetu w pierwszych miesiącach istnienia, oparta na najlepszych chęciach i poświęceniu pracujących, nieunormowana żadnymi instrukcjami, zataczając coraz szerszy zakres działania, wymagała zwiększenia stopniowego pracowników biurowych oraz ustalenia norm i zasad do pracy. Konsekwencja tego jest będąca w toku reorganizacja.
W miesiącu czerwcu odbył Zarząd Pol.K.O. Lwów-miasto 2 posiedzenia, natomiast Dyrekcja szereg konferencji z czynnikiem obywatelskim miasta.
Z placówek Pol.K.O. Lwów-miasto w czerwcu były czynne okręgi podmiejskie: 1) — w Brzuchowicach 2) — Malechowie, 3) — Rzęśnie Polskiej, 4) — Winnikach, 5) — Zimnej Wodzie.
Istniejące w tych miejscowościach w miesiącach poprzednich Delegatury zostały przeorganizowane na okręgi podmiejskie, obejmujące swą działalnością około 17300 osób ludności polskiej.
Jako płatny personel biurowy i kuchni — pracuje w tych okręgach 25 osób, zaś 8 osób spośród miejscowego społeczeństwa daje swą pracę bezpłatnie.
Okręgi te prowadzą w miesiącu czerwcu akcję dożywiania ludności oraz rejestrację podopiecznych. Adresy: Polski Komitet Opiekuńczy Lwów-miasto, ul. Sobieskiego (Königsstrasse) 15, N.N. telefonów: Sekretariat Dyrekcji — 245-20, Wydział Administracji Ogólnej — 264-42, Wydział Opieki Społecznej — 249-28, Wydział Obrotu Towarowego — 264-41, Wydział Sanitarny — 281-04, Wydział Prawny — 270-23, Przewodniczący Komitetu — Pan Skut — 229-61 (dom), 245-23 (biuro). Adresy Okręgów Podmiejskich Pol.K.O. Lwów-miasto: 1) — Brzuchowice (telefon rzym[sko]kat[olickie] Probostwo 12), 2) — Malechów — rzym[sko]kat[olickie] Probostwo, 3) — Rzęsna Polska (telefon w Urzędzie gminnym), 4) — Winniki (telefon w aptece 20), 5) — Zimna Woda (telefon w Urzędzie gminnym).
III. Sprawy finansowo-gospodarcze
1. Środki pieniężne, ich wysokość, źródło, sposób uzyskania i wydatkowania w miesiącu czerwcu 1942 r.
| a) Dotacja RGO | ||||||
| b) Pożyczka za pośrednictwem RGO | ||||||
| c) dotacja władz administr[acyjnych] | ||||||
| d) dotacja samorz[ądu] | ||||||
| e) ofiarność społecz[eństwa] | ||||||
| f) odpłatność świad[czeń] podopiecznym | ||||||
| g) inne źródła dochod[ów] | ||||||
| h)" (kalendarze) | ||||||
| a) Opieka n[ad]dzieckiem | ||||||
| b) dożywianie | ||||||
| c) pomoc gotówkowa | ||||||
| d) pomoc w usamodziel[nieniu] gospod[arczym] | ||||||
| e) pomoc sanitarna | ||||||
| f) ogródki działk[owe] | ||||||
| g) akcja zielarska | ||||||
| h) inne formy pomocy dorosł[ym] | ||||||
| i) utrzymanie nieruchomości i przeds[iębiorstw] | ||||||
2) Środki w naturze ich źródła i wartość
Żywność — czerwiec 1942
a) — przydziały kontyngentowe urzędowe 13104 zł 77gr
b) — przydziały kontyngentowe RGO 19206 zł
c) — zakup na wolnym rynku 210863 zł
Razem 243173 zł
Uwaga: ad a) — z przydziałów urzędowych uzyskano: mąki 2113,50 kg, kaszy hreczanej — 1331 kg, cukru — 726 kg, pęcaku — 500 kg, konserw mięsnych — 652 kg, ziemniaków — 3281 kg, jaj — 14400 sztuk, chleba — 71773 kg ad b) — z RGO — smalcu — 117 kg, szynki konserwowej — 5 skrzyń, marmelady — 3474 kg, masłomiodu — 744 kg, proszku do prania — 1000 kg ad c) — zakupiono: soli 1000 kg, pomidorów kwasz[onych] — 440 kg, oliwy — 94,5 kg, sera — 295 kg, kości — 30 kg, mąki pszennej — 2233 kg, grochu — 2959 kg, marchwi — 965 kg, jarzyny suszonej — 982 kg, ziemniaków — 550 kg, kapusty— 12031 kg, fasoli — 140 kg, jagieł— 100 kg, kaszy hreczanej — 50 kg, buraków — 1280 kg, octu — 53 kg, pasty pomidorowej — 108 kg, kaszy jęczmiennej — 142 kg.
Opał
a) — przydziały urzędowe 7395 kg
b) — zakup na wolnym rynku 833 kg
Wartość zapasów składnic na dzień 30 czerwca 1942 r.
a) — odzież zł 6956,-
b) — żywność zł 87697,-
c) — opał zł -
U w a g a: ad a) — w sumie tej objęto wartość odzieży złożonej w magazynie, a to: 16 koców wełnianych, 602 pieluszek, 600 koszulek, 200 poszewek, 12 cerat, 200 sienników, 100 pajacyków, 13 kompletów chłopięcych i 13 dziewczęcych, natomiast nie objęto nieustalonej wartości złożonych w magazynie 6 par obuwia, 3 koców flanelowych, 10 koszulek sportowych, 27 prześcieradeł, 83 par skarpetek, 2 obrusów, 2 prześcieradeł, 1 dużej poszewki, 10 małych, 2 koszulek trykotowych, 1 ręcznika, 1 serwety, 2 kołder, 3 materaców, 11 sukienek letnich, 9 ubranek dziecinnych, 5 chłopięcych.
W okresie od 1 stycznia do 31 maja 1942 Pol.K.O. dysponował następującymi ilościami odzieży, żywności i opału:
Odzież:
Od RGO otrzymano — 80 koszul chłopięcych, 100 koców wełnianych, 80 prześcieradeł, 101 par skarpetek, 50 sienników, 5 pokryć na kołdry, 6 obrusów.
Odnośnie zakupionej w tych miesiącach — we własnym zakresie i otrzymanej od społeczeństwa odzieży, brak na razie szczegółowych dat.
Żywność:
a) — przydział urzędowy kontyngentowy (78665 kg) 134947 zł
b) — zakupiono we własnym zakresie (51248 „) 313756 „
c) — przydział RGO (nieustalone daty)
Opał
Z przydziału urzędowego:
a) — drzewo 163500 kg wartości 12429 zł
b) —torf 61970 kg wartości 6754 zł
c) — węgiel 21300 kg wartości 1586 zł
d) — odpadków drzewa 1800 kg wartości 50 zł
Wartość zapasów składnic na 31 maja 1942 r.
a) —Odzież 4667 zł
b) —Żywność 109142 zł
c) — Inne artykuły 101527 zł
Uwaga:
ad a) — 200 szt. poszewek, 600 szt. koszulek, 600 szt. pieluszek, 5 worków papierowych, 100 sienników, 10 koców
ad b) — 309,50 kg krup jęczmiennych, 121 kg krup hreczanych, 35 kg pomidorów, 157 kg musztardy, 73 kg mąki pszennej 40%, 265,90 kg cielęciny, 710 kg masłomiodu, 140 kg sera, 92 kg smalcu, 168,80 kg konserw szynkowych
ad c) — benzyna 220 kg, drzewo 2496 kg, torf 55970 kg, mydło 50 kg, antichlor l000 kg
Odnośnie dat cyfrowych podanych w powyżej omówionym dziale III oraz podanych w następnym dziale — zauważa się, że mogą one ulec jeszcze poprawkom, w wyniku reorganizacji działu finansowo-rachunkowego — oraz przeksięgowywania poszczególnych ksiąg itp.
IV. Sprawy opieki społecznej
Pomoc ludności polskiej, dotkniętej wypadkami wojny, której Pol.K.O. i społeczeństwo polskie poświęca swą pracę, w okresie miesiąca czerwca br., tj. w czasie dokonującej się reorganizacji Komitetu nie straciła na tempie, ani nie została choćby w części umniejszona.
Akcja pomocy ludności polskiej, która w mieście Lwowie i jego najbliższych okolicach przeżyła wypadki wojenne od września 1939 (po dwuletniej inwazji bolszewickiej) stanęła w roku 1941 u progu wyjątkowo srogiej zimy, wśród najtrudniejszych warunków materialnych, moralnych, zdrowotnych i aprowizacyjnych, prowadzoną od chwili powstania Pol.K.O., tj. od połowy września 1941, nacechowaną była troską o zdobycie funduszów na niesienie tej pomocy, jak też i ustalenia jej form. Po krótkim okresie udzielanych dorywczo zapomóg, pomoc Komitetu poszła w dwu kierunkach — pomocy dzieciom i osobom dorosłym. Pomoc dzieciom i opieka otwarta:
Bolszewickie metody wychowywania młodzieży w duchu komunistycznym i bezbożniczym, wymagały natychmiastowej akcji zniszczenia tego posiewu, na równi z potrzebą przyjścia z pomocą dzieciom cierpiącym niedostatek. Korzystając z tego, że Siostry Zakonne zdołały do września 1941 zgromadzić w 22 ochronkach 1621 dzieci — w wieku 3-6 lat, dożywiając je przy pomocy rzym[sko]-kat[olickich] Parafii Pol.Kom.Op. akcje pomocy dzieciom rozpoczął w październiku 1941, od subwencjonowania ochronek i wyjednania u Władz niemieckich uznania ich istnienia.
Z nastaniem zimy — i drożyzny, gdy w mieście zaczął się objawiać brak żywności, po długich staraniach, uzyskał Komitet przydział żywności dla ochronek — z dniem 1 stycznia 1942 przystąpił do stałej akcji dożywiania dzieci w ochronkach, dostarczając produktów uzyskanych z urzędowych przydziałów, bądź zakupionych na rynku. Z czasem ochronki przeszły pod stałą opiekę Pol.K.O. ilość ich oraz liczba dzieci stale wzrasta (2034). Prócz powyższych ochronek — istniały na terenie Lwowa od września 1941 tzw. przedszkola miejskie, zorganizowane i kierowane przez Miejski Urząd Opieki Społecznej, w których znalazło pomieszczenie 626 dzieci polskich. Z dniem 1 czerwca br. miasto oddało te przedszkola Komitetowi w opiekę. Równolegle z akcją dożywiania dzieci w przedszkolach, rozwijała się akcja dożywiania dzieci uczęszczających do szkół, a to 32 polskich szkół powszechnych i 8 szkół zawodowych — w sumie ponad 16000 młodzieży.
Pomoc dzieciom opieka zamknięta
Rozwiązane przez Bolszewików zakłady sieroce wyrzuciły na bruk kilkadziesiąt dzieci, których ilość wzrosła o dzieci rodziców wywiezionych na Sybir. W czasie srogiej zimy 1941 wałęsały się one po ulicach miasta, głodne i bezdomne. Dla tych dzieci zorganizował Pol.K.O. z końcem grudnia 1941, pierwsze schronisko przy ul. Kadeckiej, w opustoszałym domu, który kilkunastu chłopców samorzutnie okupowało. W styczniu 1942 przeniesiono to schronisko, jako stałe, do lokalu przy ul. Św. Wojciecha 26. Liczba chłopców, przeważnie wyłapanych przez policję, stale wzrastała, dochodząc ostatnio do 70. W połowie stycznia 1942 zorganizowano 2-ochronkę dla bezdomnych dziewcząt (po 15 dziewcząt) u Zakonnic przy ul. Kurkowej 15 i Słodowej 6.
W powyższy sposób otoczył Pol.K.O. swą opieką choć skromną ilość dzieci (8-15 lat), ratując je od zejścia na manowce, dając im nie tylko utrzymanie, ale też opiekę wychowawczą i możliwość kształcenia się. W maju 1942 zorganizował wreszcie Pol.K.O. jeszcze jedno schronisko dla dziewcząt bezdomnych, w wieku ponad 15 lat. W miesiącu czerwcu jest już zatem 3 schroniska dla dziewcząt i jedno dla chłopców o łącznej liczbie 115 podopiecznych. Prócz tej akcji pomocy dzieciom, Pol.K.O. utrzymuje pewną ilość dzieci własnym kosztem w obcych zakładach, oraz u rodzin zastępczych — w końcu wysyła na czasowy wypoczynek dzieci na wieś.
Pomoc dla dorosłych
Opieka otwarta
Od chwili swego zaistnienia, Pol.K.O. zaopiekował się również wymagającymi pomocy osobami dorosłymi. Pomoc ta prowadzona była jako akcja zapomogowa (zasiłki-pożyczki), akcja dożywiania, następnie zorganizowano pomoc sanitarną i prawną, pomoc jeńcom i więźniom, poszukiwania zaginionych. Z czasem uruchomiono własne warsztaty pracy dla podopiecznych, ogródki działkowe oraz na cele zaopatrzenia kuchni, wzięto w dzierżawę folwark. Akcja pomocy ludności polskiej przedstawiona powyżej fragmentarycznie, znajduje poniżej naświetlenie w cyfrach, które Pol.K.O. zdołał w przybliżeniu ustalić.
W okresie sprawozdawczym, tj. miesiącu czerwcu 1942, jak i w miesiącach poprzednich, Władze niemieckie nie wydały specjalnych zarządzeń w zakresie opieki społecznej, a wiążących się z działalnością Pol.K.O. i jego okręgów. Ujęcie ewidencją podopiecznych, rozpoczęte w połowie maja br., prowadzone jest w miesiącu czerwcu równocześnie w 16 parafiach oraz w Pol.K.O. jako centrali. Na dzień 30 czerwca Pol.K.O. posiada już 5250 kart rejestracyjnych. Stan ilościowy podopiecznych zostanie ustalony w parafiach dopiero z dniem 31. lipca br. Przypuszczalna ilość podopiecznych, potrzebujących opieki wm[ieście] Lwowie i gminach włączonych, wyniesie około 70000 osób. Wobec wyczerpania się środków materialnych ludności — postępującego jej ubożenia, liczba ta podana jest ostrożnie. Poważnym zahamowaniem akcji rejestracyjnej jest brak kart ewidencyjnych, których druk opóźnia się w Krakowie.
Na terenie miasta i gmin podmiejskich, jako współdziałające z Pol.K.O. czynne są rzym[sko]kat[olickie] Parafie w liczbie 16 oraz Siostry Zakonne, prowadząc dożywianie w kuchniach i przedszkolach. Ilość podopiecznych w miesiącu sprawozdawczym, przed ukończeniem rejestracji, może być podana tylko w związku z korzystaniem z obiadów w kuchniach na cyfrę 5413. W czerwcu br. było czynnych —jako placówki działające — 5 okręgów podmiejskich, które w kuchniach swych wydawały dziennie 879 obiadów, zaś w ochronkach 275 osób. O pracy w powyższych instytucjach świadczy ilość zatrudnionych osób przy ich obsłudze.
W przedszkolach, w miesiącu sprawozdawczym pracowało ogółem 98 pracowników umysłowych, 94 fizycznych, zaś w kuchniach 76 pracowników umysłowych i 120 fizycznych.
Opieka nad matką i dzieckiem ogranicza się do świadczeń w poradniach lekarskich.
Formy opieki udzielanej przez Pol.K.O. Lwów-miasto są następujące:
1) — Opieka nad dzieckiem (otwarta i zamknięta),
2) — Opieka nad dorosłymi osobami otwarta (zapomogi, pożyczki, noclegi, koszty podróży, lekarstwa dla ubogich, leczenia, pomoc w artykułach żywności, odzieży),
3) — dożywianie,
4) — pomoc więźniom i jeńcom, pomoc pomieszczonym w obozach pracy przymusowej,
5) — zatrudniania młodzieży w wars[z]tatach pracy Pol.K.O. dla podopiecznych,
6) — udzielanie posad poszukujących pracy,
7) — pomoc sanitarna,
8) — pomoc prawna,
9) — poszukiwanie zaginionych osób,
10) — ogródki działkowe,
11) — gospodarka folwarczna w Lipnikach.
Bliższe szczegóły dotyczące poszczególnych prowadzonych akcji są następujące:
Opieka nad dzieckiem
Dożywianie dzieci w ochronkach:
| Miesiąc | |||||||
| I | |||||||
| II | |||||||
| III | |||||||
| IV | |||||||
| V | |||||||
| VI |
Dożywianie dzieci w szkołach:
Zakłady zamknięte własne:
W obcych zakładach umieścił i utrzymywał Pol.K.O. w styczniu — 7, w lutym — 12, marcu — 16, kwietniu — 18, maju — 21, w czerwcu — 21 dzieci, płacąc za ich utrzymanie po 60 zł miesięcznie.
W rodzinach zastępczych, utrzymywał Komitet od stycznia do końca czerwca po 6 dzieci (w tym 3 — bezpłatnie) płacąc 60 zł miesięcznie.
W miesiącu maju wysłano na wieś 40, zaś w czerwcu — 147 dzieci. Dzieci zostały pomieszczone bezpłatnie, tylko za utrzymanie w Rabce Komitet ponosi koszta w połowie, a RGO w drugiej połowie.
2) Pomoc osobom dorosłym
Pomoc gotówkowa
W opiece zamkniętej pozostawało przeciętnie około 15 osób dziennie w schronisku dla jeńców, tak w miesiącu czerwcu br. jak i poprzednich, gdzie otrzymywali 3-razy dziennie posiłek.
Akcja dożywiania:
Dożywianie ludności dorosłej odbywało się:
a) — w 3 jadalniach oraz stołówce dla pracowników Pol.K.O. (dziennie około 740 osób) przy czym jako posiłek wydawano odpłatnie (cztery razy w tygodniu zupę — ein Topf) dwa razy i drugie danie, o ile na to zezwalały artykuły żywności. Jadalnie prowadziły gospodarkę samowystarczalną.
b) — w 16 kuchniach ludowych (parafialnych), gdzie posiłek wydawano w formie zupy — za minimalną opłatą i zwrotem kart żywnościowych No 2 (zusatz).
Jadalnie (4)
Kuchnie (16) (z filiami 19)
Pomoc dla więźniów:
W zakresie pomocy dla więźniów w Pol.K.O. ma w miesiącu czerwcu br. -podobnie jak i poprzednich, w opiece więźniów pomieszczonych w dwu więzieniach, a to: przy ul. Łąckiego oraz przy ul. Kazimierzowskiej. Pomoc ta ogranicza się do podawania gorącej kolacji (ein Topf) 3-razy w tygodniu. Pomoc ta -z uwagi na skład więźniów, prowadzona jest przy współpracy Ukraińskiego i Żydowskiego Komitetu i przedstawia się następująco:
Więzienie przy ul. Łąckiego:
Dla więźniów przy ul. Kazimierzowskiej świadczono pomoc we formie paczek żywnościowych, składanych przez rodziny, zaś paczek od Pol.K.O. dla więźniów nieposiadających rodzin:
Więzienie przy ul. Kazimierzowskiej:
Dla więźniów umieszczonych w szpitalu więziennym jako osłabionych i chorych — dostarczył Pol.K.O.:
10 prześcieradeł, 10 siennik[ów], lekarstwa 65 zł
Dla więźniów przy ul. Łąckiego wyprano bielizny:
Na akcję pomocy więźniom złożyło społeczeństwo polskie w okresie od 1 I — 31 V w naturze: 874 kg prowiantów, 21 sztuk bielizny, 2 baniaki i 3 kołdry, oraz w gotówce — 3926 zł
Pomoc dla zwolnionych więźniów:
Pomoc dla pomieszczonych w obozach pracy przymusowej objęła w maju — 5 osób (10 paczek — 11 kg), zaś w czerwcu br. doręczono już 220 osobom, paczek żywnościowych, a to od rodzin — 5, od Pol.K.O. — 618 paczek, wagi — 515 kg, wartości — 666 zł oraz na żądanie Komendy Obozu — 186 łyżek dla robotników — Polaków.
Dla ochrony młodzieży i dania jej możności choć częściowego zarobku na utrzymanie, Pol.K.O. zorganizował, pod fachowym kierownictwem, własne wars[z]taty pracy (wyroby papierowe), w których zatrudniał w miesiącu styczniu 1942 r. — 31, w lutym — 55, marcu — 99, kwietniu — 118, maju — 112, czerwcu — 111 podopiecznych.
W zorganizowanej pracowni (szwalni) dla naprawy bielizny i odzieży, sposobem chałupniczym, zatrudniał Pol.K.O. w miesiącach: styczniu — 10, lutym — 15, marcu— 18, kwietniu — 18, maju — 18, czerwcu — 16 osób. Prowadzony przez Pol.K.O. sklep (względnie biuro zamówień napraw) został zlikwidowany.
Porady i pomoc dla poszukujących pracy
W związku z nieorientowaniem się ludności w zakresie obowiązującego ustawodawstwa normującego obecnie ustrój praw i obowiązków pracowników umysłowych i fizycznych, od powstania Pol.K.O. zgłaszają się oni w tut[ejszych] biurach o poradę i wskazówki. Pol.K.O. starając się o przyjście z możliwą pomocą udziela ich, pouczając równocześnie o obowiązku zgłaszania się w Urzędzie Pracy, a dysponując — na podstawie ogłoszeń w dziennikach zapotrzebowaniem, udziela i w tym kierunku informacji.
Na podstawie zapisków prowadzonych od marca — akcja w zakresie porad udzielanych poszukującym pracy przedstawia się następująco:
W miesiącu marcu wolnych posad było około — 87, zgłoszeń pisemnych wpłynęło — 136, bez podań zgłosiło się około 4000-5000 osób.
W kwietniu — na zapotrzebowanie — 91 miejsc (w niektórych wypadkach zapotrzebowanie do 1000 osób), pism wpłynęło około — 122, ustnie zgłosiło się około 6-7000 osób.
W maju — na zapotrzebowanie — 98 miejsc pracy (m.in. o większej ilości robotników, tak we Lwowie, jak i poza jego granicami) pism wpłynęło — 110, ustnie zgłosiło się około — 6000 osób.
W czerwcu — zapotrzebowanie wynosiło — 82, pism wpłynęło — 106, ustnie zgłosiło się około — 3500 osób. Wobec wielkiej ilości poszukujących pracy — zapotrzebowanie zostało pokryte, zależnie od kwalifikacji zgłaszających się.
Pomoc sanitarna
Pol.K.O. orientując się w sytuacji zdrowotnej miasta Lwowa i gmin podmiejskich, podjął akcję niesienia pomocy sanitarnej polskiej ludności, która wyczerpana fizycznie przeżytymi wypadkami wojennymi, pozbawiona środków materialnych, nie była w możności ponosić wydatki na leczenie się. Konsekwencją wyczerpania fizycznego, niedożywiania się osób dorosłych i dzieci, w okresie miesięcy jesiennych, i ostrej zimy, panujących w tych miesiącach — normalnie powtarzających się chorób, było zwiększenie nasilenia ich oraz wyjątkowo wysokiej cyfry śmiertelności, w porównaniu z ilością urodzin. Wynikiem troski o polepszenie zdrowia ludności polskiej, było podjęcie przez Pol.K.O. akcji pomocy lekarskiej, przez stworzenie poradni. W związku z pojawieniem się epidemii duru plamistego w gminie Rzęśnie Polskiej, zorganizował Pol.K.O. na miejscu placówkę epidemiologiczną, pod kierunkiem delegowanego lekarza, któremu oddano do dyspozycji szpitalik na 10 łóżek, lekarstwa oraz środki dezynfekcyjne, a ponadto komorę dezynfekcyjną. Akcję zwalczania duru plamistego definitywnie zakończono w kwietniu br., a placówka [została] zlikwidowana.
Organizacyjnie skoncentrowano akcję sanitarną w Wydziale Sanitarnym Poi. K.O. pod opieką członka Komitetu — D[okto]ra Grucy, w którym początkowo pracował, prócz naczelnika wydziału, jeden referent sanitarno-techniczny, a od 1 kwietnia br. — 3 lekarzy, łącznie z pediatrą.
Pracę i rozwój poradni lekarskich przedstawia następująca tabela:
Wobec zmian personalnych, jakie zachodziły w poszczególnych pierwszych miesiącach, zestawienie cyfrowe w zakresie pracujących w poradniach nie jest możliwe.
Działalność sanitarna Pol.K.O. w miesiącu czerwcu prowadziło za pośrednictwem 8 poradni lekarskich, rozmieszczonych w mieście i jednej filialnej na przedmieściu, 7 lekarzy kierowników i 9 sióstr pielęgniarek, jako personel płatny, ponadto współpracowało 103 lekarzy i dentystów oraz 14 opiekunek społecznych — bezinteresownie.
Z 3571 porad — udzielili specjaliści — 1916, wizyt domowych odbyto — 306, zabiegów — 804, do szpitala skierowano — 54 osoby, chorób zakaźnych stwierdzono — 6. Wywiadów społecznych dokonano — 440.
Badania kaloryczności w 16 (19) kuchniach wykazały najniższą kaloryczność 62 w kuchni na Sygniówce, najwyższą 378 w kuchni przy ul. Batorego. Wydawane w 8 kuchniach posiłki mają ponad 300 kalorii, w 7-miu — ponad 200 kalorii w 2 — ponad 100 kalorii i w 2 poniżej 100 kalorii. Z datków dobrowolnych uzyskano 338 zł.
Zaznacza się, że poradnie lekarskie dysponują zupełnie urządzonymi lokalami, wystarczającym instrumentarium lekarskim i odpowiednim zespołem lekarzy specjalistów i pielęgniarek, apteczkami podręcznymi, z których wydaje się bezpłatnie leki chorym, otrzymane z magazynu sanitarnego wydziału.
W końcu omawiania akcji pomocy sanitarnej, wymaga naświetlenia akcja opieki sanitarnej nad dziećmi w zakładach zamkniętych, przedszkolach i ochronkach. Referat tej opieki powierzony został lekarzowi-pediatrze, z którym współpracuje bezpłatnie 8 lekarzy.
Badania kliniczne i rentgenologiczne, oparte na badaniu tzw. zdrowych dzieci (230) w wieku 2-16 lat wykazało u 30% dzieci zmiany nieczynne, a u 5% zmiany czynne, wymagające leczenia i odosobnienia dzieci. W zakładach Pol.K.O. oraz wśród dzieci zakładów miejskich —jest 10 przypadków z czynnymi zmianami gruźliczymi, wśród dzieci polskich. Dla skutecznej walki ze wzrastającym niebezpieczeństwem gruźlicy, należałoby rozszerzyć zakres periodycznych badań dzieci w zakładach, ochronkach, przedszkolach, usunąć dzieci chore, przedstawiające niebezpieczeństwo dla otoczenia zakładu (3 umieszczono w Brzuchowicach).
Akcja pomocy prawnej:
Wobec skomplikowanych obecnych stosunków na tle istniejących dawniej i obecnie obowiązujących przepisów prawnych i zgłaszania się większej ilości osób z prośbą o porady prawne, utworzony został w Pol.K.O. Wydział Prawny, który przez udzielanie porad, tłumaczenie próśb na język niemiecki oraz przez interwencję u władz w wypadkach nieznajomości petentów języka niemieckiego, w roli tłumacza przychodził z bezpośrednią pomocą ludności polskiej. Prócz tego Wydział Prawny obejmuje w swym zakresie sprawy Pol.K.O. natury prawnej, w których wygotowuje pisma i prośby do Władz, interweniuje odnośnie ich załatwienia, przygotowuje akta prawne, które wymagają odpowiedniego ujęcia dla nadania im mocy prawnej.
Tytułem dobrowolnych datków za udzielone porady prawne złożono w czerwcu br. w Pol.K.O. drobne kwoty w sumie 593 zł Prócz działalności w zakresie prawnym w dziale tym były pod koniec maja br., przedmiotem pracy zagadnienia Pol.K.O. natury gospodarczej, a więc sprawy zdobywania środków żywności, opału; za pośrednictwem sił fachowych — nadzór nad prowadzeniem wars[z]tatów pracy dla podopiecznych, szwalni, sklepu oraz akcja drukowania i sprzedaży kalendarzy, która Pol.K.O. przyniosła kwotę około 130000 zł
W końcu, w zakresie prac Wydziału Prawnego pozostawały wszelkie sprawy rozwijające się na tle tworzenia dzielnicy żydowskiej m[iasta] Lwowa, która i nadal jest sprawą żywotną i bardzo ważną dla ludności polskiej. Poszukiwania osób zaginionych
Mieszkańcy miasta Lwowa dotknięci utratą wielu tysięcy osób najbliższych, odczuwali silnie brak placówki, która by niosła im pomoc w uzyskaniu wiadomości o zaginionych, w związku z wypadkami wojennymi osób. Brakowi temu zaradził Pol.K.O. powodując otwarcie Biura informacyjno-ewidencyjnego Pol.K.O. a obecnie Biura poszukiwań osób zaginionych przy Delegacie R.G.O.
Biuro to wykazało w okresie od 11 do 31 V 1942 — w obrocie aktów — 3595. Udzieliło informacji — 1970 interesantom, przeprowadziło — 2589 korespondencji z Międzynarodowym Tow[arzystwem] Czerwonego Krzyża, za którego pośrednictwem przesłało 101 listów dla jeńców wojennych. Przepisaniem z wykazu rannych i poległych objęto 7600 nazwisk, z pełnym wyciągiem dat personalnych. Kartoteką rannych i poległych (zaginionych) z wojny 1939 objęto — 11000 pozycji, pracując do 1 III br. przy jednoosobowej obsadzie do 154 pracowało 3 osoby, a od 15 IV cztery osoby.
W miesiącu sprawozdawczym (czerwcu) wpływ aktów wynosił — 650. Korespondencji z Czerwonym Krzyżem — 602. Listów za pośrednictwem tegoż Cz[erwonego] Krz[yża] — 20. Paczek dla jeńców wojennych wysłano — 53. Z wykazów rannych, poległych oraz aktów szpitalnych i zakładów pogrzebowych przepisano — 3700 dalszych nazwisk z datami personalnymi, do kartoteki zaginionych (poległych i rannych) wciągnięto — 4000 pozycji. Interesantów zgłosiło się w biurze — 371. Obsada biura — 4 osoby.
Akcja ogródków działkowych
Akcja ogródków działkowych zainicjowana przez Pol.K.O. w lutym br. mająca na celu pomoc ludności, przez umożliwienie otrzymania odpowiednich parcel na założenie ogródków warzywnych, a mająca znaczenie wobec drożyzny jarzyn na rynku po załatwieniu formalności urzędowych, została zrealizowana z końcem maja b[ieżącego] r[oku] i na początku czerwca b[ieżącego] r[oku]. Ludność m[iasta] Lwowa szczególnie ta, która przed inwazją bolszewicką posiadała ogródki oraz była zgrupowana w Tow[arzystwie] Ogródków działkowych, odzyskała te parcele, które ostatnio dzierżawiła, wzgl[ędnie] uprawiała, a ponadto Pol.K.O. zorganizował ogródki działkowe na gruntach tzw. Pelczarówki, wynajętych za czynszem 1508 zł za sezon, na których utworzono 75 działek po 100 m2 i oddano bezpłatnie podopiecznym, dostarczając im również bezpłatnie nasion (wartości 1800 zł), zabezpieczając dozór dzienny i nocny. Koszt jednej działki (czynsz, nasiona, dozór) wynosi około 51 zł, pokryty z funduszów Pol.K.O. „ Równocześnie umożliwił Pol.K.O. swoim pracownikom uzyskanie gruntu pod uprawę warzyw przy ul. Kopcowej. Na gruntach tych powstało 61 działek o powierzchni 80 m2. Koszta tych działek, ich dzierżawy, obsadzenia, dozoru i wody — ponoszą pracownicy Pol.K.O. Niezależnie od tych działek, wydzielono część gruntów (1 ha) — na Pelczarówce, dla pracowników Pol.K.O. pod uprawę kartofli, za zwrotem odpowiedniej części czynszu dzierżawnego oraz kosztów obróbki, nasion, dozoru i zbioru. Szkolne ogródki działkowe zasilono bezpłatnie nasionami różnych warzyw. Część nasion sprzedano po kosztach własnych, zgłaszającym się podopiecznym.
Dla częściowego pokrycia zapotrzebowania artykułów żywnościowych, kuchni ludowych, będących pod zarządem Pol.K.O. wzięto w dzierżawę wspólną folwark Lipniki (40 ha), położony 14 km od Lwowa, na okres jednego zbioru (z wyłączeniem łąk, pastwisk, ogrodu warzywnego i owocowego oraz nieużytków). Folwark ten posiadał w chwili wydzierżawienia go, inwentarz (jakkolwiek niewystarczający) oraz pola częściowo uprawione. Obróbki pól dokonano wynajętym traktorem. Personel administracyjny składa się z zarządcy oraz 3 fornali. Koszta administracyjne i obróbki ponosi Pol.K.O. w połowie uczestnicząc też w połowie w zbiorach.
Po usilnych staraniach zdołano uzyskać 15 ton ziemniaków do sadzenia, z których po odrzuceniu niezdatnych do użytku (w połowie), część użyto na zasadzenie, część zmuszony był Komitet skierować do kuchni ludowych, którym groziło zamknięcie, z powodu braku prowiantów.
Ogółem uzyskano na zagospodarowanie folwarku:
a) —jęczmienia — 3050 kg,
b)
— owsa — 800 kg,
c) — hreczki — 625 kg,
d) — prosa — 200 kg,
e) — grochu — 200 kg,
f) — lnu —100 kg,
g) — ziemniaków —15641 kg,
h) — wyki — 50 kg.
Nasionami tymi obsiano:
a) —jęczmieniem — 12,
b) — owsem — 6,
c) — hreczką — 6,
d) — prosem
— 3,
e) — ziemniakami — 11,
f) — grochem — 3,
g) — kapustą— 1 mórg.
Ilością 11 q ziemniaków obsadzono grunta na „Pelczarówce", 4 q, grunta poszczególnych kuchni ludowych, które uzyskały również parcele pod uprawę jarzyn na cele gospodarcze, około 32 q ziemniaków rozdzielono kuchniom na podtrzymanie ich funkcjonowania. Nasiona zbędne jak len, wyka, wymieniono na inne, potrzebne.
Zaznacza się, że prócz gruntów wydzierżawionych we większych kompleksach, na cele ogródków działkowych (Pelczarówka, przy ul. Kopcowej) wydzierżawiono na peryferiach miasta drobniejsze parcele i oddano je bezpłatnie niektórym kuchniom ludowym pod uprawę, zasilając je nasieniem lub sadzeniakami ziemniaków.
V. Program pracy Pol. K O. na miesiąc lipiec 1942 r. Z zamierzeń organizacyjno-administracyjnych:
1) — Wysuwa się jako najważniejsze zorganizowanie Okręgów miejskich na wzór zapoczątkowanej akcji uruchomienia Okręgów podmiejskich.
2) — Obsada w biurach Pol.K.O. wakujących referatów, zgodnie z planem organizacyjnym.
3) — Ukończenie prac nad reorganizacją rachuby, księgowości, ustalenie wyników finansowo-towarowych z działalności Pol.K.O. w okresie budżetowym 1941/42 w związku z wprowadzeniem gospodarki Komitetu w ramy budżetów miesięcznych.
4) — Lustracja wszystkich placówek pod względem ich gospodarki.
5) — Pouczenie wszystkich pracowników Pol.K.O. o obowiązującej technice pracy w formie odpraw kolejno grupami dla kierowniczek kuchni ludowych, jadłodajni, ochronek, wywiadu, inkasentów (referat Dyrektora).
6) — Poczynienie starań w drodze służbowej przez RGO i w porozumieniu z miejscowymi władzami niemieckimi —jednorazową dotację 500000 z Generalnego] Gub[ernatorstwa] w Krakowie, nieodzownie potrzebnej na spłatę zaciągniętej krótkoterminowej pożyczki w Banku Handlowym (200000 zł) i innych zobowiązań, dla koniecznego zrównoważenia budżetu. Równocześnie wystąpienie z uzasadniającym memoriałem o stałe zwiększenie miesięcznych dotacji z Gubernatorstwa — z 35000 zł —na 100000 zł
W zakresie akcji pomocy ludności:
1) — Kontynuowanie rejestracji zgłaszających się do Pol.K.O. o pomoc i założenie centralnej kartoteki ewidencyjnej dla podopiecznych.
2) — Zorganizowanie działów opiekuńczych i powołanie w ich skład czynnika społecznego, usamodzielnienie tych działów w granicach własnych preliminarzy.
3) — Organizowanie samopomocy grup społecznych, na wzór działających już samopomocy nauczycielstwa i kolejarzy (w przygotowaniu lekarze).
4) — Reorganizacja istniejącego wywiadu i kontroli podopiecznych i przygotowanie do wymogów Pol.K.O.
5) — Dalsze uporządkowanie akcji opieki nad dziećmi, przez ściślejsze badania stanu zdrowotnego, organizowanie wysyłki dzieci zamorzonych na wieś, ujednostajnienie dożywiania w ochronkach i zakładach własnych, a przede wszystkim ustalenie rozgraniczenia obowiązków Zarządu Miasta wynikającymi z tytułu ustalonej opieki, a możliwościami Pol.K.O. dobrowolnej opieki.
6) — Rozszerzenie pomocy więźniom, przez uzyskanie zezwolenia na dostarczanie paczek żywnościowych dla więźniów przy ul. Łąckiego i odwołania się do społeczeństwa o zwiększenie ofiar w naturze, zwłaszcza chleba.
7) — Wszczęcie akcji interwencyjnej i poradnictwa w zapośredniczeniu pracy dla podopiecznych, organizowanie nowych wars[z]tatów pracy, rozbudowę istniejących, popieranie chałupnictwa.
W zakresie spraw obrotu towarowego.
1) — Przejście z drobnego zakupu potrzebnych artykułów — przez poszczególne kuchnie i ochronki — na zakupy hurtowe i centralne, z zachowaniem przepisów obowiązujących.
2) — Opracowanie norm żywienia (w[edług] kalorii) obowiązujących jednolicie we wszystkich kuchniach, jadłodajniach i ochronkach — i ustalenia na jej podstawie potrzeb produktów na cały miesiąc, tak dla poszczególnych placówek, jak i sumarycznie dla całości Pol.K.O.
3) — Zebranie materiałów potrzebnych dla planowej i racjonalnej gospodarki pieniężno-towarowej w przyszłych miesiącach, łatwej do kontroli wszechstronnie.
4) — Tworzenie zapasów na nieprzewidziane wypadki dla prowadzenia właściwej gospodarki magazynowej.
5) — W związku z uposażeniem pracowników Pol.K.O., które ustalone w granicach obowiązujących norm urzędowych, nie daje minimum potrzebnego do utrzymania ich z rodzinami, dąży obecna Dyrekcja do możliwego ich zaopatrzenia w formie odpowiedniego dożywienia.
VII. Wnioski i uwagi
Od pierwszych dnia czerwca 1942 r. Polski Komitet Opiekuńczy Lwów miasto przeżywa okres pełen wyjątkowej pracy, związanej z reorganizacją, wśród bardzo ciężkich warunków, okresu tzw. przednówka.
Prace nad wewnętrzną jego reorganizacją — oraz nawiązaniem poprawnych stosunków z Władzami niemieckimi, przy równoczesnym prowadzeniu we wszystkich kierunkach pomocy dla z dnia na dzień ubożejącej i podupadającej ludności polskiej, wymagają pełnego wysiłku, odpowiedniego czasu oraz wyczerpującego starania się o zdobycie środków materialnych i aprowizacyjnych. Okres obecny można zaliczyć do okresów wyjątkowych, w jakich Komitet mógł się znaleźć, jeśli się uwzględni równoczesne zwiększenie terytorialne miasta Lwowa oraz jego liczby mieszkańców, a w związku z tym, konieczność organizacji nowych okręgów miejskich. Z tego też powodu prowadząc swą akcję, Polski Komitet Opiekuńczy pokłada pełną nadzieję w otrzymaniu wydatnego poparcia, tak Władz rządowych i samorządowych (obecnie Wohlfahrtsamtu), jak i Rady Głównej Opiekuńczej, czyniąc od tego zależnym uzyskanie pomyślnych wyników pracy.
DYREKTOR: (T[adeusz] Dołęga-Kamieński)
DALO, sygn. f.R-40, op. 1, s. 97, k.56-95, mps, kopia
